Bezpieczeństwo

BHP przy chemikaliach

Podstawy prawne:

• Kodeks pracy ( Dz.U. 2016 r. poz. 1666 z późn. zm.)
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych ( t.j. Dz.U. Z 2016 r. poz 1488)

Niebezpieczne substancje chemiczne są jednymi z najpowszechniejszych w środowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia. Występują w procesie produkcji, przetwarzania, stosowania, stając się źródłem zanieczyszczenia powietrza na stanowiskach pracy i zagrożeniem dla pracowników. W warunkach narażenia zawodowego wchłanianie substancji zachodzi przede wszystkim przez drogi oddechowe, ale również przez skórę i z przewodu pokarmowego, stąd tak istotne są sposoby ochrony przed niekorzystnymi skutkami działania tych substancji. Reakcja organizmu na działanie substancji i mieszanin chemicznych zależy od ich właściwości fizykochemicznych, drogi wchłaniania, wielkości dawki i okresu narażenia, a także od takich cech organizmu, jak płeć, wiek, ogólny stan zdrowia czy też indywidualnych predyspozycji organizmu.

Pracodawca jest obowiązany do ustalenia, czy w środowisku pracy występuje czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny. Powyższego ustalenia pracodawca może dokonać na podstawie m.in.:

• Karty charakterystyki, która jest podstawowym źródłem informacji na temat
  zagrożeń, zarówno dla zdrowia jak i środowiska oraz środków ostrożności przewidzianych dla danego produktu chemicznego. Każda stosowana niebezpieczna substancja lub mieszanina chemiczna posiada kartę charakterystyki.
• Etykiety- każda substancja lub mieszanina zaklasyfikowana jako stwarzająca
  zagrożenie i zawarta w opakowaniu musi być oznakowana etykietą zawierającą m.in.:
  piktogramy określające rodzaj zagrożenia, hasła ostrzegawcze,  zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia, odpowiednie zwroty wskazujące środki ostrożności.

Biorąc pod uwagę kategorie niebezpieczeństwa i klasyfikację posiadanych przez pracodawcę substancji i mieszanin niebezpiecznych, zobowiązany jest on sporządzić spis substancji i mieszanin niebezpiecznychstosowanych w działalności zawodowej. 

Ryzyko zawodowe stwarzane przez czynnik chemiczny - prawdopodobieństwo (możliwość) wystąpienia potencjalnej szkody zdrowotnej w warunkach stosowania czynnika chemicznego lub narażenia na czynnik chemiczny w miejscu pracy.

Ocena ryzyka zawodowego – obowiązkowe elementy:

1. niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego;
2. otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym oraz zaleceń jego bezpiecznego stosowania, w szczególności zawarte w karcie charakterystyki, o których mowa w odrębnych przepisach;
3. rodzaj, poziom i czas trwania narażenia;
4. wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy, jeżeli zostały ustalone;
5. wartości dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, jeżeli zostały ustalone;
6. efekty działań zapobiegawczych;
7. wyniki oceny stanu zdrowia pracowników, jeżeli została przeprowadzona;
8. warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości tych
   czynników.

Podstawowym celem sporządzania karty charakterystyki jest informowanie użytkowników o potencjalnych zagrożeniach wynikających z kontaktu z substancjami lub mieszaninami niebezpiecznymi, metodach minimalizowania ryzyka, jak również sposobach postępowania w przypadku zaistnienia sytuacji niebezpiecznej.

Karta charakterystyki umożliwia użytkownikom podjęcie niezbędnych środków dotyczących ochrony zdrowia ludzkiego i bezpieczeństwa w miejscu pracy oraz ochrony środowiska. Osoba sporządzająca kartę charakterystyki bierze pod uwagę  to, że karta charakterystyki musi informować jej użytkownika o zagrożeniach stwarzanych przez substancję lub mieszaninę oraz zawierać informacje dotyczące bezpiecznego magazynowania substancji lub mieszaniny, postępowania z nią oraz jej usuwania. Karta charakterystyki umożliwia także pracodawcom stwierdzenie, czy w miejscu pracy znajdują się niebezpieczne środki chemiczne, a także ocenę ryzyka dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynikającego z ich zastosowania.

Zgodnie z art. 31 rozporządzenia REACH dostawca substancji lub mieszaniny dostarcza odbiorcy kartę charakterystyki, w języku urzędowym państwa członkowskiego, na terenie którego substancja lub preparat jest wprowadzana do obrotu, sporządzoną zgodnie z załącznikiem II rozporządzenia REACH w przypadku, gdy:

• substancja spełnia kryteria klasyfikacji jako stwarzająca zagrożenie zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1272/2008 lub jeżeli mieszanina spełnia kryteria klasyfikujące ją jako niebezpieczną zgodnie z dyrektywą 1999/45/WE; lub
• substancja jest trwała, wykazująca zdolność do bioakumulacji i toksyczna (PBT) lub bardzo trwała i wykazująca bardzo dużą zdolność do bioakumulacji (vPvB) zgodnie z kryteriami zawartymi w załączniku XIII rozporządzenia REACH; lub
• substancja znajduje się na liście substancji do ewentualnego włączenia do załącznika XIV rozporządzenia REACH "Wykaz substancji podlegających procedurze udzielania zezwoleń".

Zgodnie z przepisami rozporządzenia REACH karty charakterystyki powinny być przygotowane także dla mieszanin niezaklasyfikowanych zgodnie z kryteriami klasyfikacji jako niebezpieczne (i dostarczyć odbiorcy na jego żądanie), ale zawierających:

• w stężeniach wynoszących osobno co najmniej 1% wag. w przypadku mieszanin nie występujących w postaci gazu oraz co najmniej 0,2% obj. w przypadku mieszanin występujących w postaci gazu, substancję która stwarza zagrożenie dla zdrowia ludzkiego lub środowiska, lub
• w stężeniach wynoszących osobno co najmniej 0,1% wag. w przypadku mieszanin nie występujących w postaci gazu przynajmniej jedną substancję, która jest PBT lub vPvB, lub która została umieszczona na liście substancji podlegających procedurze udzielania zezwoleń z powodów innych niż określone w lit. a) lub substancję, w przypadku której zostały określone we Wspólnocie najwyższe dopuszczalne stężenia w środowisku pracy.

Karta charakterystyki powinna zawierać następujące sekcje:

1. Identyfikacja substancji/mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa,
2. Identyfikacja zagrożeń,
3. Skład/informacja o składnikach,
4. Środki pierwszej pomocy,
5. Postępowanie w przypadku pożaru,
6. Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska,
7. Postępowanie z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowanie,
8. Kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej,
9. Właściwości fizyczne i chemiczne,
10. Stabilność i reaktywność,
11. Informacje toksykologiczne,
12. Informacje ekologiczne,
13. Postępowanie z odpadami,
14. Informacje dotyczące transportu,
15. Informacje dotyczące przepisów prawnych,
16. Inne informacje.

Kartę charakterystyki dostarcza się w językach urzędowych państw członkowskich, na terytorium których substancja lub mieszanina  jest wprowadzana do obrotu, chyba że zainteresowane państwa członkowskie postanowią inaczej.

Karta charakterystyki dostarczana jest bezpłatnie w wersji papierowej lub elektronicznej. Informacje dostarczone w karcie charakterystyki są zgodne z informacjami zawartymi w raporcie bezpieczeństwa chemicznego, gdy jest on wymagany. W przypadku, gdy sporządzono raport bezpieczeństwa chemicznego, w załączniku do karty charakterystyki umieszcza się stosowne scenariusze narażenia w celu łatwiejszego odwoływania się do nich w odpowiednich pozycjach karty charakterystyki.

Piktogram określający rodzaj zagrożenia jest to zamieszczony na etykiecie układ graficzny zawierający symbol ostrzegawczy oraz określone kolory, których celem jest przekazanie informacji na temat szkodliwego działania, jakie szczególna substancja lub mieszanina może wywierać na nasze zdrowie lub środowisko. Rozporządzenie CLP wprowadziło nowy system klasyfikacji i etykietowania w odniesieniu do stwarzających zagrożenie chemikaliów w Unii Europejskiej. Piktogramy także uległy zmianie i są zgodne z Globalnym Zharmonizowanym Systemem Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Nowe piktogramy mają kształt ustawionego na wierzchołku kwadratu z czerwoną obwódką i białym tłem, i zastępują one stare symbole w kolorze pomarańczowym, które miały zastosowanie na mocy poprzedniego prawodawstwa. Począwszy od dnia 1 grudnia 2010 r. niektóre substancje i mieszaniny zostały już opatrzone etykietą zgodnie z nowym prawodawstwem, natomiast stare piktogramy mogą być w dalszym ciągu obecne na rynku do dnia 1 czerwca 2017 r.

Piktogramy określające rodzaj zagrożenia, ich znaczenie oraz przykładowe zwroty określające środki ostrożności

Rozporządzenie REACH (Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1907/2006 z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów ) obowiązujące od 01.06.2007 to obecnie najważniejsze narzędzie Unii Europejskiej regulujące zasady produkcji, importu i stosowania chemikaliów. Nadrzędnym celem Rozporządzenia jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego oraz środowiska oraz swobodnego przepływu substancji w jej postaci własnej, jako składników mieszanin lub w wyrobach.

Przepisom rozporządzenia (WE) Nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady (REACH) podlegają w zasadzie wszystkie chemikalia, jednakże pewne chemikalia, takie jak np. środki ochrony roślin, produkty biobójcze, produkty lecznicze, kosmetyki czy dodatki do żywności lub pasz, regulowane są innymi przepisami UE i są wyłączone spod działania niektórych lub prawie wszystkich przepisów rozporządzenia. Rejestracji nie podlegają także substancje występujące naturalnie w przyrodzie, o ile nie są niebezpieczne i nie zostały zmodyfikowane chemicznie.

Wszystkim podmiotom gospodarczym na rynku Wspólnoty Europejskiej Rozporządzenie REACH wytycza odpowiednie role oraz obowiązki w łańcuchu dostaw.

W zależności od specyfiki działalności gospodarczej wyróżniamy następujące funkcje:

• Producent lub Importer substancji chemicznych lub mieszanin substancji chemicznych z siedzibą firmy zarejestrowaną we Wspólnocie Europejskiej;
• Dalszy użytkownik przetwarzający substancje chemiczne, wytwarzający mieszaniny lub wyroby do zastosowania końcowego lub stosujący wytworzone produkty w prowadzonej przez siebie działalności;
• Dystrybutor substancji i mieszanin chemicznych.

W zależności od roli pełnionej w łańcuchu dostaw wymagane jest dopełnienie określonych prawnie obowiązków.

Najważniejszym elementem wynikającym z treści Rozporządzenia jest obowiązek rejestracji substancji.

Procedurze tej podlega:

• substancje produkowane lub importowane w postaci własnej lub jako składnik mieszaniny, w ilości co najmniej 1 tony rocznie,
• półprodukty wyodrębnione w miejscu wytwarzania, wytworzone w ilości co najmniej 1 tony rocznie,
• substancje zawarte w wyrobach jeśli:
  • ilość substancji przekracza 1 tonę rocznie;
  • substancja obecna jest w wyrobie w stężeniu wyższym niż 0,1% wag.;
  • zamierzone jest uwolnienie substancji podczas stosowania wyrobu.

Brak rejestracji wiąże się z zakazem produkcji/importu/wprowadzenia do obrotu danej substancji. W wyniku oceny zarejestrowanej substancji możliwe jest zastosowanie przez Europejską Agencję Chemikaliów (ECHA) ograniczeń w stosunku do substancji stwarzających szczególne obawy.

Obowiązki:

• producent lub importer  (w ilości powyżej 1 tony rocznie) substancji chemicznych, zarówno w ich postaci własnej, jak i wchodzące w skład mieszanin, a w niektórych przypadkach także będących składnikami wyrobów, może mieć obowiązek rejestracji zgodnie z art. 6 lub 7 rozporządzenia REACH,
• producent  lub importer substancji (jako takiej lub w mieszaninie) – ma obowiązek jej rejestracji (o ile nie dokonał dla niej rejestracji wstępnej i korzysta z okresu przejściowego podanego w art. 23),
• producent lub importer  wyrobu, z którego substancja jest uwalniana w sposób zamierzony – ma obowiązek jej rejestracji, (o ile nie dokonał dla niej rejestracji wstępnej i korzysta z okresu przejściowego podanego w art. 23), pod warunkiem, że nie została już zarejestrowana dla jego zastosowania w tym łańcuchu dostaw,
• dystrybutor – ma obowiązek przekazywania informacji w łańcuchu dostaw,
• dalszy użytkownik –  zobowiązany jest spełnić wymagania określone w tytule V rozporządzenia REACH.

Gdzie znajdziesz więcej informacji?

• Biuro do Spraw Substancji Chemicznych, które jest urzędem właściwym ds. REACH w Polsce,
• Krajowego Centrum Informacyjnego ds. REACH,
• na stronie Ministerstwa Gospodarki,
• Europejskiej Agencji Chemikaliów.

W celu zagwarantowania wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska w Unii Europejskiej, Polska od 01.06.2007r. wraz z krajami Unii Europejskiej wdraża i stosuje zapisy Rozporządzenia REACH, dotyczące bezpiecznego stosowania chemikaliów, a od 01.12.2010r. również Rozporządzenia CLP, dotyczącego klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji oraz mieszanin chemicznych.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z 31 grudnia 2008 roku) w skrócie zwane rozporządzeniem CLP (Classification, Labelling and Packaging) ułatwia międzynarodowy handel oraz zwiększa bezpieczeństwo pracowników i konsumentów poprzez wdrożenie w UE Globalnego Zharmonizowanego Systemu Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz ich pakowania.

Rozporządzenie CLP uzupełnia Rozporządzenie REACH oraz zastępuje Dyrektywy 67/548/EWG (Dyrektywa DSD dotycząca klasyfikacji substancji) oraz 1999/45/WE (Dyrektywa DPD dotycząca klasyfikacji preparatów).

Od dnia 1 czerwca 2015 r. mieszaniny są klasyfikowane i oznakowywane i pakowane zgodnie z przepisami rozporządzenia CLP. Jednakże w przypadku mieszanin zaklasyfikowanych i oznakowanych zgodnie z dyrektywą 1999/45/WE, które wprowadzono do obrotu (wprowadzenie do obrotu to zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu CLP odpłatne lub nieodpłatne dostarczenie lub udostępnienie stronie trzeciej. Import jest uznawany za wprowadzenie do obrotu) przed dniem 1 czerwca 2015 r., nie muszą być one ponownie oznakowane i opakowane do dnia 1 czerwca 2017 r. (dwa lata na wyprzedanie tego co już znajduje się na "półkach").

Dodatkowo 29 maja 2015 roku zostało opublikowane nowe rozporządzenie unijne 2015/830, które zgodnie z jego art. 2 daje 2-letni okres przejściowy (do 31 maja 2017) dla kart charakterystyki dostarczonych odbiorcy przed dniem 1 czerwca 2015 roku oraz posiadających podwójną klasyfikację (w podsekcji 2.1) i oznakowanie zgodne z rozporządzeniem CLP (w podsekcji 2.2).

źródło: https://wsse.rzeszow.pl/ (Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Rzeszowie)